Emeklilikte Yaşa Takılan (EYT) ve bu nedenle elan zor olamamış vatandaşların merakla beklediği süreçte sona yaklaşılıyor. Bu yılın sonuna akla yatkın tamamlanması planlanan çalışmalar tamamlandığında taslak, Emek ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Âlim tarafından Cumhur Reisi Recep Tayyip Erdoğan’a sunulacak.
İLK YIL MALİYETİ 110 MİLYAR LİRAYI BULABİLİR
Yüz binlerce insan cümbüş içerisinde EYT çalışmasını beklerken, düzenlemenin hazineye hangi kadara mal olacağı ise merak ediliyor. Yaklaşık 5 milyon kişinin faydalanması beklenen çalışmada, tüm vatandaşların tıpkı anda zor olamayacağı öngörülüyor. Masada 3 formül tutulurken EYT’nin önceki yılında hazineye maliyetinin ise; 90-110 milyar lirayı bulacağı aritmetik ediliyor.
1 MİLYON KİŞİ YARARLANABİLECEK
Türkiye Gazetesi’nin haberine bakarak belirlenecek modelde, tekaüt olmak amacıyla yıl ve prim gününü çoğaltmak gerekiyor. Mesela, emeklilikte süre şartı 25 yıl namına alındığında; sevimli, 25 yılı doldursa da prim gününü doldurmamış olabiliyor. Analog şekilde, 1999’un eylül ayı öncesinde işe giren kişinin de 25 yılı dolmamış kabul ediliyor. Bu nedenle emeklilik zamanı, 2024’ü bulabiliyor. Bu kapsamda EYT’dahi emekliliklerin topluca değil, lime lime gerçekleşmesi söz konusu oluyor. Zımnında düzenlemeden önceki etapta şartları haiz yaklaşık bir milyon kişinin yararlanması öngörülüyor. Vazgeçilen primlerle birlikte EYT’nin evvel yılında hazineye 90-110 bilyon lira arası tıpkı maliyet getirmesi bekleniyor.
3 YÖNTEM GÜNDEMDE
Uzmanlar, EYT’lilerin tıpkısı kısmının tekrar çalışacağını veya mütekait olanların namına yeni istihdamlar ile vazgeçilen primin aynı kısmın baştan kazanılacağını ve prim üzere borçlananların ödemelerini hesaba katarak bu maliyetin henüz dahi düşeceğini hesapladı. Bu çerçevede, yükün aydan ayak tabanı hem kademelendirileceğini hem dahi düşeceğini belirtti. Uzmanlar söz konusu yükü “katlanılabilir” yerine nitelendirdi.
FİNLANDİYA MODELİ: Masadaki ilk alternatif, aylıklardan bire bir hacim kesinti yapılarak her yaş şartı aranmaksızın 1999 öncesi işe girenlerin tekaüt edilmesi. Bu formülde aylıklardan yüzde 2-3 göz yapılıyor ve emekliliğin önü açılıyor. Bu analog henüz geçmiş Finlandiya’dahi uygulanmıştı. Finlandiya, henüz sonradan bu modelden vazgeçmişti.
YAŞIN DÜŞÜRÜLMESİ MODELİ: EYT’dahi bir özge seçenek da tekaütlük yaşının düşürülmesi. Erkeklerin ve kadınların emekliliğinin 2-3 gözyaşı büyüklüğünde öne çekilmesini öngören formül da konuşuluyor. Uzmanlar ise bu seçeneğin farklı bir EYT sorunu ortaya çıkaracağını, şimdikinden farklı namına vakit kaybetmeden hoşnutluk takılanların, gözyaşı aralığının değişeceğini değerlendiriyor.
1999 FORMÜLÜ: 8 Ilkgüz 1999 öncesi işe giren kadınlarda 20 yıl, erkeklerde 25 yılı ve prim gününü doldurmuş olanların, doğrudan mütekait edilmesi ise tıpkısı değişik mütenavip. Uzmanlar, bu formülün sunu uygulanabilir metot olduğunu tabir ediyor.
EYT PROBLEMİNİN KAYNAĞI NE?
8 Eylül 1999 öncesi işe girmiş olanlar için emeklilikte gözyaşı şartı aranmıyordu. O dönemde yıl ve prim gününü dolduran zahmetli olabiliyordu. Daha sonra tekaütlük amacıyla aşamalı kendisine gözyaşı şartı getirilmişti. Bu birlikte EYT sıkıntısını ortaya çıkarmıştı.
